Ministru Pedro Reis Lansa Importasaun Manu-Futu

15 December 2021

Ministru Agrikultura no Peska (MAP), Pedro dos Reis, Kuarta (15/12/2021), halo lansamentu ofisiál ba atividade importasaun manu-futu hosi Indonézia iha Pontu Entrada Fronteira Terrestre, Batugade, Bobonaro.

 

 

Manu-futu hamutuk 13 ne’ebé foin importa husi Indonézia. Foto/Hatutan.com

Lansamentu importasaun manu-futu dahuluk hosi Indonézia ne’e ho manu hamutuk 13  no serimónia ne’e partisipa mós hosi dirijente sira ne’ebé hala’o knar  iha Fronteira Terrestre Batugade, kompostu husi Diretór  Nasional Kuarentena no Bio-Seguransa, Venâncio  de Oliveira, reprezentante Unidade Patrullamentu Fronteira (UPF), Alfándega, reprezentante Servisu Migrasaun Timor-Leste iha Batugade inklui mós  autoridade kompetente sira hosi Indonézia ne’ebé hala’o knar iha Motain nian, liuliu reprezentante Servisu Kuarentena Indonézia nian iha Motain.

Tuir observasaun Hatutan.com nian, hatudu katak iha serimónia ne’e mós autoridade Kuarentena Indonézia nian iha Motain entrega diretamente sertifikadu  importasaun manu-futu nian ne’e mai iha autoridade Kuarentena no Bio-Seguransa Timor-Leste nian iha Batugade.

Iha abertura lansamentu importasaun manu-futu ne’e, Diretór  Nasional Kuarentena no Bio-Seguransa, Venâncio  de Oliveira, importasaun ne’e iha baze legal tanba dokumentu komprovativu sira prienxe rekizitu no hetan sertifikasaun.

“Sertifikadu ne’e reprezenta legalidade importasaun manu nian. Hanesan  ita kompara ho ema karik, nia tama-mai ho pasaporte no visa legál,”   Venâncio  de Oliveira hateten.

Nia hato’o agradese ba entidade relevante sira iha Pontu Entrada Batugade, liuliu Alfándega no Servisu Migrasaun ne’ebé koopera tebetebes hodi simu importasaun manu-futu ne’e ho objetivu atu rekuperasaun ekonomia no oinsá atu fó oportunidade ba populasaun ne’ebé atu hatama manu-futu hosi Indonézia hodi hakiak iha rai-laran rasik no  bele fasilita maun-alin sira ne’ebé gosta futu-manu.

Ministru MAP, Pedro dos Reis, halo lansamentu ba importasuan manu-futu iha pontu entrada Batugade, Bobonaro, 15 Dezembru 2021. Foto/Hatutan.com

Nia afirma tan, objetivu hatama manu-futu ne’e hosi MAP la’ós atu kria jogu ka kompetisaun futu-manu, maibé oinsá rekupera ekonomia rai-laran.

Lori Kuarentena no Bio-Seguransa Timor-Leste nia naran,  Venâncio de Oliveira, hato’o agradese ba parte hotu-hotu Indonézia nian iha postu fronteira Motain ne’ebé koopera di’ak tebes hodi servisu hamutuk  hatama manu-futu mai Timor-Leste tanba ohin foin hatama manu-futu 13 mas mai tan sei barak liu ida-ne’e.

“Objetivu prinsipál husi atividade ne’e maka ita evita maluk sira hatama manu-futu liuhusi tali-laran ka tasi-laran. maibé tenke liuhusi dalan ofisial atu bele kontribui taxa ba ita-nia nasaun,” Venâncio de Oliveira hateten.

Ministru Pedro dos Reis iha nia diskursu hateten, lori Governu nia naran agradese ba Diretór Nasionál Kuarentena no Bio-Seguransa tanba kumpre orientasaun  hodi responde preokupasaun balun, liuliu  oinsá kria dalan legaliza importasaun manu-futu ho nia rekizitu no padraun legál sira mak vigora.

“Manu-futu hola parte ona ita-nia kultura. Ne’e duni ita-nia selebrasaun loron boot ka loron nasionál sira sempre autoriza atividade futu-manu. Ita  iha manu-lokál, mas agora ita tama ona iha faze ida uluk karik manu-filipina no agora ita tama ba manu ida naran madena. Entaun, dala ida tan agradese ba tékniku sira iha fronteira terrestre Batugade no Motain hosi Indonézia nian, ne’ebé bele iha vontade di’ak aselera atividade hatama manu-futu ne’e,” Ministru Pedro dos Reis hateten.

Hanesan membru Governu, Pedro dos Reis hateten, bainhira Estadu kria ona fasilidade no loke ona odamatan, favor ida komunidade no populasaun tenke redús ona atividade  liuhusi tali-laran ka liu husi tasi-laran.

“Ita nia pensamentu maka hanesan ne’e. se manu-futu ne’e ohin tama 13 iha nia rekizitu hotu.  Ha’u sei ko’alia ho tékniku sira, la’ós ita para ho manu-futu de’it, mas ita sei haree hotu animal ne’ebé mak dala-ruma iha tempu liubá hateten labele ho nia pertimbangan oioin. Atu nune’e, ema livre hatama hodi kumpre nafatin regra ne’ebé estabelese atu oituan-oituan osan tama nafatin ba ita-nia Estadu,”   Ministru Pedro dos Reis hatutan.

Prezidente Repúblika, Francisco Guterres “Lú Olo”, Tersa (14/12/2021), halo vizita ofisiál ba Munisípiu Bobonaro. Molok haku’ur liubá Bobonaro-Vila, Prezidente Repúblika ho nia komitiva vizita fatin istóriku Balibo Five hodi tau ai-funan no sunu lilin ba fatin ne’ebé tropa Indonéziu oho jornalista na’in-lima iha Balibo-Vila ne’ebé ikus mai koñesidu ho naran trajédia Balibo Five.

PR Lú Olo ho nia komitiva sunu-lilin no tau ai-funan iha monumentu Balibo Five, Tersa (14/12/221). Foto/Hatutan.com

Iha momentu importante ne’e, PR Lú Olo husu ba komunidade iha Postu Aadministrativu Balibo atu tau matan no kuida nafatin monumentu Balibo Five hodi prezerva memória pasadu luta ba ukun rasik an.

Prezidente Repúblika Francisco Guterres “Lu-Olo”  lia-tun dehan, husi Balibo  maka Timoroan hahú historia naruk kona-bá luta libertasaun nian. Tanba ne’, tenke kuida fatin istóriku sira-ne’e hodi valoriza nafatin eroi sira-nia sakrifisiu.

“Husu ba xefe suku sira, autoridade sira no populasaun  atu prezerva fatin ne’e hanesan istória ita nian,” Prezidente Repúblika Francisco Guterres “Lú Olo”  hateten.

Knua Naran Laek ba Sidade Liberdade

Molok ne’e, liuhosi komemorasaun trajédia Balibo Five ba dala-46 (16 Outubru 1975-16 Outubru 2021)  iha Balibo, Conselho de Imprensa (CI) de Timor Leste, Centro Nacionál Chega, Institutu Públiku  (CNC,I.P) hamutuk ho autoridade lokál Munisípiu Bobonaro kompromete ona iha hodi halo advokasia atu transforma Knua Naran Laek Balibo ba sidade liberdade.

CI ho CNC halo parseria ona ho autoridade Munisípiu Bobonaro no Postu Administrativu Balibo halo advokasia ba sekuénsia istóriku Balibo nian ba luta libertasaun nasionál, refleta ba dezenvolvimentu ne’ebé integradu ba Balibo iha futuru no refleta mós ba reportajen Greg Shackleton nian antes nia mate, “from unnamed village which will be remember in Portuguese Timor”.

Conselho de Imprensa, Centro Nacional Chega ho Autoridade Munisípiu no Autoridade lokál husi Balibo, husu atu Estadu bele konsidera Balibo ba sidade liberdade no rekomenda atu dekreta loron 16 fulan-Outubru nu’udar loron nasionál Liberdade Imprensa.

Atu alkansa objetivu ne’e, Conselho de Imprensa, Centro Nacional Chega hamutuk ho Autoridade Munisípiu no autoridade lokál Balibo nian sei hala’o asaun advokasia sira hanesan;

  • Kontinua halo asaun konkreta ba oin hodi halo peskiza narrativa kona-bá sekuénsia konseitu Balibo Sidade Liberdade
  • Halo advokasia no intensiva kampaña mídia
  • Diálogu ho líder nasionál sira, partidu polítiku, autoridade munisípiu no autoridade lokál sira iha Balibo, lider komunitária no matek oan sira iha Balibo
  • Halo sensibilizasaun ba populasaun Postu Balibo no Munisípiu Bobonaro, kona-ba konseitu ‘’Balibo Sidade Liberdade’’
  • Halo rekomendasaun ba Governu atu determina liuhusi dekretu ka rezolusaun Governu nian
  • Kontinua promove kultura diskusaun entre autoridade Munisípiu Baobonaro kona-bá konseitu dezenvolvimentu Bobonaro ne’ebé estratéjiku no sustentavel.

Trajédia negra Balibo Five ne’e rezulta jornalista Australianu na’in-lima mate bainhira hala’o misaun jornalizmu nian hodi tranzmite lia-loos kona-ba planu invazaun militar Indonézia nian mai iha Timor-Leste nian

© 2024 Autoridade Municipio Bobonaro